Elbasani

Titulli: Elbasani Wed Jan 06, 2010 12:56 am

Qyteti i Elbasanit ndodhet në Shqipërinë e Mesme.
Ai shtrihet në fushën e Elbasanit, në krahun e djathtë të rrjedhjes së
mesme të lumit Shkumbin, i rrethuar në lindje nga Krasta e Madhe dhe e
Vogël, në veri dhe veriperëndim nga kodrat e Ullishtave, në perëndim
nga përroi i Zaranikës, në jug kufizohet nga lumi Shkumbin.

Elbasani është qytet në Shqipëri dhe njëherit qendër e Prefekturës dhe rrethit me të njëjtin emër.

Qyteti i Elbasanit ndodhet në Shqipërinë e Mesme. Ai
shtrihet në fushën e Elbasanit, në krahun e djathtë të rrjedhjes së
mesme të lumit Shkumbin, i rrethuar në lindje nga Krasta e Madhe dhe e
Vogël, në veri dhe veriperëndim nga kodrat e Ullishtave, në perëndim
nga përroi i Zaranikës, në jug kufizohet nga lumi Shkumbin. Në anën
perëndimore të qytetit kalon përroi i Zaranikës dhe nga lindja ai i
Manazderies. Elbasani është i vendosur midis gjerësive gjeografike
veriore 41° 27', jugore 40° 10', lindore 20° 34' dhe perëndimore 19°
03' dhe ndodhet në një lartësi mesatare prej 125 m mbi nivelin e detit.
Veçoritë klimaterike të kësaj zone janë: dimër i butë e me reshje dhe
verë e nxehtë dhe e thatë.

Elbasani është një nga qytetet më të mëdha të vendit me një popullsi prej rreth 120.000 mijë banorësh.

Historia e trevave të Elbasanit e ka zanafillën e
saj në shekullin II p.e.s. me vendbanimet e hershme ilire. Në shekullin
II qyteti njihej me emrin Skampa e më vonë me emrin Skampini dhe ishte
në varësinë administrative të Durrahut (Durrësit). Duke qenë i vendosur
në kryqëzimin e rrugëve Veri-Jug dhe Lindje-Perëndim, ai ka shërbyer si
pikë e rëndësishme kalimi dhe si stacion i rëndësishëm, duke u
përmendur si qendër urbane, ushtarake e peshkopale. Pas bllokimit të
rrugës Egnatia nga dyndjet e barbarëve, qyteti i Skampinit nuk
përmendej më dhe u shkatërrua nga bullgarët dhe ostrogotët gjatë
migrimit sllavo-bullgar diku nga shekulli VI-VII.

Elbasani u themelua nga turqit osman në të njëjtin
vend në shekullin XV. Pas disfatës që pësoi në rrethimin e dytë të
Krujës, sulltan Mehmeti II, rindërtoi në kthim në vitin 1466 kalanë e
vjetër, për ta pasur si pikë mbështetje të mëvonshme. Kalaja u ndërtua
për vetëm 25 ditë dhe në ndërtimin e saj ndihmuan 150,000 njerëz.

Në hyrje të kalasë, mbi një pllakë, sulltani shkroi
në turqisht: “Eli-Basan, es Sulltan, ibni Sulltan, Fahati Sulltan,
Mehmet thani han.” (Vura dorë, unë sulltan bir sulltanësh, sulltan
triumfues, Mehmeti, mbret i madh.”). Pra, Elbasan do të thotë “vura
dorë”.

Me kalimin e kohës rreth Kalasë u zhvillua qyteti i Elbasanit.

Në dokumentacionin e kohës dëshmohet se në mesin e
shekullit XVII Elbasani kishte 2000 shtëpi dhe 900 dyqane. Punoheshin
lëkura, leshi, mëndafshi, metalet e sidomos argjendi. Pas pushtimit
turk Elbasani u shndërrua në qendrën e Islamit në Shqipëri. Për shkak
të pozitës shumë të favorshme në rrugën Egnatia, Elbasani u kthye në
një qendër tregtie shumë të rëndësishme. Përkrah tregtarëve vendas dhe
turq në qytet ishin ngulitur edhe tregtarë grek dhe sllav.

Prodhimet e qytetit të Elbasanit gjenin treg
shitjeje si brenda ashtu edhe jashtë vendit. Këtë e dëshmon fakti që
Turqia në dy ekspozita ndërkombëtare, njëra në Paris në vitin 1867 dhe
tjetra në Çikago në vitin 1894, krahas artikujve të tjerë të
artizanatit ekspozoi edhe pushkë, pistoleta dhe silahe të prodhimit
shqiptar të Shkodrës, Elbasanit, Prizrenit, etj. E rëndësishme është se
Elbasani shquhet për organizimin e panaireve. Panairi i parë është ai i
vitit 1381 i pasuar nga të tjerë në periudha të mëvonshme.

Në këtë kohë Elbasani shquhet si qendër e fuqishme
arsimore dhe kulturore me përpjekjet që bënë Bugomili (anonimi i
Elbasanit), Dhaskal Todri për përhapjen e gjuhës e të shkrimit shqip.
Në epokën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare zë një vend të rëndësishëm
Kostandin Kristoforidhi, autor i abetares shqipe, fjalorit gegërisht
dhe toskërisht, i cili konsiderohet si babai i gjuhës shqipe. Në etapën
e fundit të Rilindjes Kombëtare Shqiptare veçojmë Elbasanin si përhapës
të mendimit përparimtar arsimor e kulturor. Pas shpalljes së Hyrijetit,
Kushtetutës Xhonturke, u krijuan një sërë shoqërish dhe klubesh nga
patriotët elbasanas, të cilët detyrë kryesore kishin përhapjen e gjuhës
dhe shkrimit shqip.

Më 2-9 shtator 1909 u thirr Kongresi i Elbasanit
ndër vendimet më kryesore të të cilit qe hapja e shkollës Normale, e
cila u realizua më 1 dhjetor 1909 dhe krijimi i Shoqërisë Përparimi, e
cila do të mbështeste financiarisht këtë shkollë. Kjo shkollë ka qenë e
para shkollë e mesme e arsimit kombëtar shqiptar.

Qyteti i Elbasanit konsiderohet si një nga vatrat më
të rëndësishme të luftës për liri dhe çlirim kombëtar. Si pika kulmore
përmendim aktin e shpalljes së pavarësisë së Elbasanit më 25 Nëntor
1912, si i pari qytet i Shqipërisë, pjesëmarrjen aktive në Luftën e
Vlorës në vitin 1920, në Lëvizjen Demokratike Antifeudale të vitit 1921
- 1924, si dhe në Luftën e Dytë Botërore.

Gjatë periudhës 1924 -1939 qyteti i Elbasanit arriti
një zhvillim të ndjeshëm në disa drejtime si p.sh. në infrastrukturë
kryesisht me ndërtimin e rrugëve që lidhnin Elbasanin me Tiranën,
Durrësin, Korçën, Gramshin, Dibrën, etj, ndërtimin e ujësjellësit të
qytetit dhe ndërtimin e centralit elektrik. Gjatë kësaj periudhe mori
zhvillim edhe ekonomia me ngritjen e disa objekteve si: fabrika e
alkoolit, duhan-cigareve, vaj-sapunit duke vazhduar punën artizanale
tradicionale. Në këtë kohë kemi ngritjen e degëve të bankave shqiptare
dhe të huaja, të cilat nxisnin prodhimin bujqësor e industrial të
Elbasanit.

Në vitin 1945 në Shqipëri u vendos regjimi komunist.
Si të gjithë qytetet e tjerë të Shqipërisë edhe Elbasani vuajti për 45
vjet represionin e egër komunist që donte ta privonte qytetin nga
prirjet e tij demokratike dhe kulturore. U persekutuan personalitetet
më të shquara të qytetit të Elbasanit. U vu dorë mbi institucionet e
kultit duke i transformuar sipas "ideologjisë së re". Në proceset
demokratikë të vitit 1990 edhe qytetarët e Elbasanit morën pjesë aktive
në to. Personalitetet më të shquara të shekullit të kaluar për qytetin
e Elbasanit janë: Aqif Pashë Elbasani, Aleksandër Xhuvani, Lef Nasi,
Ahmet Dakli, Et'hem Haxhiademi, etj.

Banja e vjetër turke, që ndodhet në qendër të qytetit është restauruar dhe përdoret sot si restorant.